Kto uratuje oszczędności w Kasie Stefczyka

Zarządca komisaryczny

SKOK im. Stefczyka przez lata nie tworzył wymaganych rezerw na nie spłacane w terminie kredyty i pożyczki dzięki czemu zawyżał swój dochód i kapitały własne. Zdaniem Komisji Nadzoru Finansowego wyrażonym w piśmie z dnia 21 lutego 2013 r. w Kasie Stefczyka powstało niebezpieczeństwo niewypłacalności. Mimo ustawowego obowiązku zarząd kasy nie poinformował KNF o tej sytuacji i nie przystąpił z własnej woli do opracowywania formalnego programu naprawczego. W tej sytuacji państwowy nadzór finansowy zobowiązał Kasę do wszczęcia postępowania naprawczego. Postępowanie zarządu Kasy było podporządkowane propagandowemu wizerunkowi bezpiecznego miejsca lokowania oszczędności. Jednak w tajemnicy przed opinią publiczną w SKOK Stefczyka przygotowano wcześniej dokument zawierający żywotnie istotne dla Kasy elementy programu naprawczego: „Plan budowy kapitałów i aktualizacji odpisów Kasy Stefczyka na lata 2012-2016”.

Biegły rewident w opinii dotyczącej sprawozdania finansowego Kasy za 2010 r., w którym wskazał, że Kasa nie utworzyła przynajmniej 355 mln zł rezerw, pisze również „SKOK realizuje długoterminowy plan budowy odpisów aktualizujących wartość pożyczek obarczonych ryzykiem braku spłaty”. Sformułowanie to na tle sytuacji finansowej Kasy w 2010 r. uprawdopodabnia planowe zaniżanie rezerw przez organy statutowe Kasy. Postępowanie zarządu sprowadzało się do opóźniania tworzenia rezerw wymaganych ustawą o rachunkowości do chwili, gdy Kasa rozkręciwszy akcję kredytową będzie osiągała większe bieżące dochody pozwalające poprawić wynik finansowy w trakcie tworzenia rezerw. Ponadto utworzeniu w latach 2009-2012 części wymaganych rezerw i odpisów aktualizacyjnych towarzyszyły transfery majątku z Kasy do spółek celowych zwiększające dochody na papierze. Operacje te mogą utrudnić ewentualne spieniężenia majątku grupy na pokrycie wypłat oszczędności. Przedstawione zaniechania i działania podejmowane przez władze Kasy Stefczyka wymagają rozważenia przez KNF czy w Kasie nie zaistniała konieczność ustanowienia kuratora nadzorującego wykonywanie programu postępowania naprawczego, a w skrajnej sytuacji wręcz zarządcy komisarycznego.

Niespodzianki bilansowe

Sytuacja finansowa Kasy Stefczyka nie jest jasna nawet dla nadzoru finansowego. Kasa już raz została zmuszona przez nadzór państwowy do zmiany swego sprawozdania finansowego za 2012 r. Musiała zaktualizować wartość skryptów dłużnych otrzymanych od ASK Invest s.a.r.l z Luksemburga poprzez obniżenie ich wartości o 106 mln zł, co stanowiło aż 41 proc. jej pierwotnego dochodu za 2012 r. Czy to wszystkie konieczne korekty dotyczące wyceny majątku Kasy? Nie można wykluczyć, że nie wszystkie.

Według sprawozdania z kwietnia 2013 r. na koniec 2012 r. kapitały własne SKOK Stefczyka wynoszą 457 mln zł. Portfel pożyczek i kredytów (z uwzględnieniem przeniesionych do spółki celowej ASK Invest s.a.r.l w Luksemburgu) wynosi 5,6 mld zł z czego 2,6 mld zł (47 proc.) to należności przeterminowane. Na należności przeterminowane Kasa dokonała odpisów w kwocie 1,4 mld zł. Kapitał własny kasy uwzględnia ok. 850 mln zł wirtualnych dochodów z transferu majątku ze spółdzielni do spółek.

Nie ma pewności czy Kasa Stefczyka dokonała wszystkich koniecznych odpisów na przeterminowane kredyty i pożyczki. Wątpliwości budzą przede wszystkim kredyty i pożyczki przeniesione do spółki luksemburskiej, zastąpione w bilansie Kasy przez skrypty dłużne wyemitowane w Luksemburgu. W dokumentach złożonych w sądzie rejestrowym nie ma danych o strukturze tych należności według okresów przeterminowania (według niej zgodnie z polskim prawem określa się wysokości odpisów aktualizujących). Podstawą wyceny skryptów dłużnych jest „analiza realizacji rocznych celów spłacalności wyznaczonych przez Zarząd spółki emitenta w oparciu o politykę wyceny złych długów stanowiącą element polityki rachunkowości emitenta oraz w oparciu o przygotowany model ściągalności”. Masa okrągłych słów zmusza do zachowania ostrożności. Modele wyceny wartości funduszy sekurytyzacyjnych były istotnymi powodami krachu finansowego na świecie w latach 2007/2008. Twórca modelu zastosowanego w przedmiotowym przypadku Zakład Ekspertyz Gospodarczych sp. z o.o. z Katowic specjalizuje się „w zakresie finansowania pozakredytowego będącego celem lub narzędziem programów restrukturyzacji i stabilizacji finansowej.” „Zarząd spółki emitenta” – to kolejny klocek układu Stefczyka. Ponadto w 2012 r. z 848 mln przeterminowanych kredytów i pożyczek przetransferowanych do Luksemburga klienci spłacili tylko 28 mln zł czyli 3 proc. (!). Zakres możliwej korekty wyniku finansowego ze względu na wycenę skryptów dłużnych waha się od 0 do 429 mln zł. Górna wartość jest bliska całemu kapitałowi własnemu Kasy Stefczyka.

KNF nie ma łatwego zadania z oceną transakcji na podstawie których z Kasy Stefczyka wybył do spółek celowych kluczowy majątek (nieruchomości, komputery, oprogramowanie, samochody, znak firmowy, a nawet biurka i fotele) oraz większość pracowników (z ponad 2,3 tys. na koniec 2012 r. pozostało 180). Z pisma KNF z dnia 27 marca 2013 r. wynikają wątpliwości nawet co do legalności tej transakcji: „Tym niemniej należy mieć na uwadze, że w skład zorganizowanej części przedsiębiorstwa powinny wchodzić co najmniej takie elementy, które połączone w jeden zespół będą zdolne samodzielnie realizować określoną działalność gospodarczą”. W „Prezentacji na temat sytuacji spółdzielczych kas oszczędnościowo – kredytowych w 2012 r.” państwowy nadzór ostrzega: „Zwraca uwagę istotny poziom w aktywach kas akcji i udziałów oraz dłużnych papierów wartościowych. Z uwagi na ryzyko przeszacowania ich wartości może istnieć zagrożenie dla poziomu wyników finansowych kas zarówno za 2012 r. jak i w latach przyszłych.” Możliwa korekta wyniku finansowego ze względu na specyficzne transakcje kapitałowe Kasy Stefczyka przeprowadzone w latach 2009-2012 mieści się w zakresie od 0 do ok. 850 mln zł. Górna granica stanowi prawie dwukrotność kapitałów własnych.

Podsumowując, w Kasie Stefczyka nie można wykluczyć korekty – zmniejszenia wyniku finansowego w zakresie od 0 do ok. 1,3 mld zł. Po korekcie kapitały własne mogą kształtować się od minus 822 mln zł do plus 457 mln zł. Wartości ujemne oznaczają stan niewypłacalności, który stanowi przesłankę upadłości.

Upadłość czy program naprawczy

Do 2014 r. spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe powinny osiągnąć współczynnik adekwatności kapitałowej na poziomie minimum 5 proc. (kapitały własne/aktywa ogółem). Na koniec 2012 r. aktywa SKOK Stefczyka sięgnęły 6,8 mld zł. Stąd minimalny wymagalny dla Kasy poziom kapitału własnego to ok. 341 mln zł.

Na koniec 2012 r. zgodnie z wersją sprawozdania finansowego z kwietnia 2013 r. (po pierwszych zmianach zażądanych przez KNF) współczynnik adekwatności kapitałowej Kasy Stefczyka jest mniej więcej na minimalnym poziomie 5 proc. (do kapitałów na potrzeby obliczania współczynnika nie zalicza się dochodu roku bieżącego, który w 2012 r. wyniósł 133 mln zł). W przypadku konieczności dokonania dalszych odpisów aktualizujących potrzeby kapitałowe Kasy mogą sięgnąć nawet do 1,2 mld zł (na zabsorbowanie strat oraz osiągnięcie minimum kapitału).

Możliwość uratowania Kasy Stefczyka zależy od wysokości brakujących kapitałów i ewentualnie znalezienie inwestora, które je zainwestuje. Przy luce rzędu kilkuset milionów złotych Kasa ma szansę na uzupełnienie braków kapitałowych z bieżących zysków osiąganych w trakcie realizacji programu naprawczego. Może również liczyć na zastrzyk rzędu 100 mln zł z Kasy Krajowej (pomocy potrzebują również inne kasy), której fundusz stabilizacyjny na koniec 2012 r. wynosił 411 mln zł. Warunkami powodzenia programu są: opanowanie szkodowości zwłaszcza w nowo udzielanych kredytach, oszczędności w bieżącej działalności (koniec ze sponsoringiem), obniżenie oprocentowania udzielanych kredytów (uatrakcyjnienie oferty) przy powodzeniu windykacji przeterminowanych kredytów i pożyczek.

Przy brakach kapitału rzędu 1 mld zł szanse na zewnętrzne zasilenie kapitałowe są niskie. Przeszkadza w tym zwłaszcza spółdzielczy charakter Kasy. W takim wypadku brakujący kapitał mogą zebrać sami spółdzielcy, którymi są m.in. wszyscy deponenci oszczędności w kasie. Ten wariant (o charakterze cypryjskim) oznacza zmniejszenie oszczędności (6 mld zł na koniec 2012 r.) nawet o ok. 20 proc. (przy maksymalnych wyżej analizowanych brakach kapitałowych).

Jeżeli źródło dodatkowego ewentualnie brakującego kapitału nie zostanie znalezione Kasie grozi upadłość.

Pomoc państwa

Stan finansowy SKOK Stefczyka wzbudza zaniepokojenie oszczędzających. Kolejne uszczegóławiające informacje mogą skłonić właścicieli depozytów do wycofywania środków z Kasy. To może skutkować utratą płynności finansowej, albowiem Kasa krótkoterminowymi depozytami finansuje długoterminowe kredyty. Wśród najważniejszych spostrzeżeń i wniosków z przeglądu sytuacji w kasach KNF podał: „W kasach występuje podwyższone ryzyko płynności w wyniku niedopasowania terminów zapadalności pasywów i wymagalności aktywów. Środkami krótkoterminowymi (głównie depozytami o zapadalności do 6 miesięcy) finansowana jest działalność kredytowo-pożyczkowa.” Według stanu na koniec 2012 r. Kasa Stefczyka ma możliwość wypłaty bez większych problemów ok. 700 mln zł (ok. 12 proc. depozytów) w tym 627 mln zł po likwidacji lokat krótkoterminowych w Kasie Krajowej. Kasa Krajowa teoretycznie może zasilić Kasę Stefczyka dodatkowymi ok. 1,8 mld zł, ale są to wszystkie dostępne środki, po wykorzystaniu których pomocy byłyby pozbawione inne spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Bardziej realistyczna jest szansa na środki z lokat długoterminowych oraz z pożyczki płynnościowej z Kasy Krajowej w wysokości łącznie rzędu tylko 500 mln zł. Bezpośrednio dostępne środki na natychmiastowe zasilenie Kasy Stefczyka można zatem szacować na ok. 1,2 mld zł, co umożliwi szybką wypłatę ok. 20 proc. depozytów. Przy większym dynamicznym odpływie depozytów zachowanie płynności finansowej w praktyce może umożliwić tylko pożyczka z Narodowego Banku Polskiego lub Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, które mogą, ale nie muszą jej udzielić.

Teoretycznie oszczędności w SKOK Stefczyka są objęte gwarancjami ubezpieczeniowymi Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych w ramach grupy Stefczyka (tak przynajmniej było jeszcze w 2012 r.). Jednak z uwagi na wielkość Kasy Stefczyka skorzystanie z tych gwarancji spowodowałoby lawinową niewypłacalność w całym systemie skoków. Ponadto opinii publicznej nie znane są postanowienia umowy ubezpieczeniowej, które mogą ograniczać odpowiedzialność towarzystwa ubezpieczeniowego.

W dniu  12 czerwca 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 19 kwietnia 2013 r. o zmianie ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo – kredytowych. Ustawa wprowadza gwarancje na depozyty o równowartości do 100 tys. euro przez państwowy Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Depozyty zostaną jednak objęte tymi gwarancjami dopiero w dniu 28 listopada 2013 r. Informując o podpisaniu ustawy w dniu 15 maja 2013 r. prezydent Bronisław Komorowski popełnił wiele mówiący lapsus. W odpowiedzi na pytanie dziennikarki Doroty Gawryluk „I co ta ustawa daje tym którzy są ze skokami związani, związani mają konta na przykład?” oparł „Daje im gwarancje” i natychmiast skorygował „poczucie gwarancji, daje też poczucie gwarancji bezpieczeństwa ich pieniędzy.”. Wobec odległego terminu objęcia oszczędności gwarancjami państwa rzeczywiście obecnie pozostaje tylko „poczucie gwarancji”. Tym bardziej, że po stwierdzeniu dziennikarki „Skoki działają bardzo dobrze, tak twierdzą ich obrońcy” Bronisław Komorowski skontrował „A inni twierdzą, że bardzo źle”.

Jak donosił w dniu 14 czerwca 2013 r. portal stefczyk.info Grzegorz Bierecki wraz z prezesem Kasy Krajowej zwrócili się do premiera Donalda Tuska „z prośbą o umożliwienie nam odbycia pilnego spotkania”. Ich zdaniem sytuacja „wymaga pełnego wyjaśnienia przyczyn nieprzyjaznych działań organów państwa wobec systemu SKOK”. Gazeta „Czas Stefczyka” ciepło rozpisuje się o brytyjskich politykach, którzy: „dokładają wszelkich starań, by poprzez wprowadzane rozwiązania legislacyjne oraz dotacje umożliwić rozkwit unii kredytowych.” Społeczno-polityczne zaangażowanie liderów Kasy oraz możliwość skorzystania dla ratowania oszczędności z pomocy publicznej wymusza bardzo uważne patrzenie na ręce władz Kasy i przyglądanie się krokom nadzoru państwowego. Jest to istotne zarówno dla setek tysięcy członków Kasy, ale również dla milionów podatników. Byłoby nieetyczne z uwagi na zróżnicowanie poglądów politycznych całego społeczeństwa, aby inwestorem w przypadku braków kapitałowych Kasy Stefczyka zostało państwo. Podatnicy nie powinni być zmuszani do sfinansowania skutków m.in. wcześniejszej rozrzutności władz układu Stefczyka podyktowanej realizacją jego celów społeczno-politycznych.

Poprzednie artykuły z cyklu:

1. Zagrożone oszczędności w Kasie Stefczyka. Niebezpieczeństwo niewypłacalności i postępowanie naprawcze
2. Układ Stefczyka

O kolejnych publikacjach autora dowiesz się bezzwłocznie dzięki polubieniu profilu na Facebooku: 
https://www.facebook.com/UrbasTomasz 
oraz po zaznaczeniu opcji „Otrzymuj powiadomienia” która pokaże się po najechaniu na przycisk „Lubisz to!”.
Ponadto bieżące informacje zapewni obserwacja profilu na Twitterze: 
https://twitter.com/TomaszUrbas

Przedruki artykułu są dozwolone dla każdego nieodpłatnie w mediach udostępnianych nieodpłatnie i nie publikujących reklam. W pozostałych mediach przedruk jest dozwolony po udzieleniu licencji przez autora.

Każdy przedruk winien zawierać informację „Artykuł opublikowany na blogu Tomasza Urbasia na portalu mPolska24.pl” wraz z linkiem do artykułu (w przypadku medium elektronicznego).